Ubuntu 25.10 „Questing Quokka” to przełomowy krok w stronę nowoczesnego, bezpiecznego pamięciowo Linuksa i ostatnie wydanie pośrednie przed Ubuntu 26.04 LTS (kwiecień 2026).
Wydanie z 9 października 2025 r. pokazuje strategiczne postawienie na bezpieczeństwo pamięci dzięki szerokiej adopcji implementacji w Rust (domyślne sudo-rs i rust-coreutils), przynosi duże zmiany na pulpicie poprzez GNOME 49 oraz wzmacnia infrastrukturę bezpieczeństwa (eksperymentalne szyfrowanie dysku z TPM, uwierzytelnianie czasu NTS).
Jednocześnie system dostarcza świeże toolchainy programistyczne i solidne aktualizacje bibliotek. Jako wydanie pośrednie Ubuntu 25.10 otrzymuje 9 miesięcy wsparcia – do lipca 2026 r., co czyni je dobrym wyborem dla osób ceniących nowości bez czekania na LTS.
Najważniejsze nowości pozwalające szybko ocenić zakres zmian:
- GNOME 49 – odświeżony pulpit, spójniejsze UX, pełne przejście na Wayland;
- Dracut – nowy domyślny generator initramfs, większa niezawodność startu;
- sudo-rs – bezpieczne pamięciowo podnoszenie uprawnień, zgodne z klasycznym sudo;
- rust-coreutils – nowoczesne narzędzia wiersza poleceń z opcją przełączenia na GNU;
- TPM‑FDE – eksperymentalne szyfrowanie całego dysku powiązane z pomiarami sprzętu;
- NTS – uwierzytelniona synchronizacja czasu w Chrony;
- Jądro 6.17 – nowe sterowniki, lepsza wirtualizacja, optymalizacje;
- 9 miesięcy wsparcia – do lipca 2026 r., wygodny pomost do Ubuntu 26.04 LTS.
Fundamenty architektury systemu i usprawnienia wydajności
Techniczne podstawy Ubuntu 25.10 potwierdzają zwrot ku nowoczesnym zasadom projektowania systemów. To element szerszej „rustyfikacji” krytycznych komponentów – wieloletniej inicjatywy zastępowania oprogramowania w C bezpiecznymi pamięciowo odpowiednikami w Rust.
Odchodząc od przestarzałych technologii na rzecz utrzymywanych, upstreamowych komponentów, dystrybucja wzmacnia długoterminową stabilność i bezpieczeństwo.
Dracut jako domyślny generator initramfs
Jedną z najważniejszych zmian jest zastąpienie initramfs-tools przez Dracut jako domyślny generator initramfs. To kluczowe dla niezawodności startu, obsługi sprzętu i utrzymania systemu.
Dlaczego Dracut to krok naprzód:
- modułowość – do obrazu trafiają wyłącznie potrzebne sterowniki i komponenty,
- lepsza obsługa nowoczesnej pamięci masowej (NVMe‑oF, szyfrowane FS, LVM, ZFS),
- ściślejsza integracja z systemd i spójniejszy wczesny rozruch,
- łatwiejsze dodawanie wsparcia dla nowego sprzętu,
- spójność z dystrybucjami enterprise (Fedora, RHEL), co upraszcza utrzymanie.
Dla większości użytkowników migracja będzie bezbolesna. Nowe instalacje używają Dracuta, a systemy aktualizowane mogą pozostać przy initramfs-tools, co zapewnia łagodną migrację do Ubuntu 26.04 LTS.
sudo-rs – bezpieczne pamięciowo podnoszenie uprawnień
Ubuntu 25.10 jako pierwsza duża dystrybucja przyjmuje sudo-rs (reimplementację sudo w Rust) jako domyślny mechanizm podnoszenia uprawnień. Rust dostarcza gwarancji kompilatora eliminujących całe klasy błędów pamięci, jak te ujawnione przy CVE‑2021‑3156.
sudo-rs oferuje kompatybilne CLI i format konfiguracji; tradycyjne sudo pozostaje dostępne jako pakiet sudo.ws. Część niszowych funkcji pominięto, by zmniejszyć powierzchnię ataku.
Rustowe coreutils i narzędzia wiersza poleceń
W ślad za sudo-rs Ubuntu 25.10 dostarcza rust-coreutils 0.2.2 jako domyślny zestaw narzędzi powłoki. To nowoczesne implementacje m.in. ls, cp, mv, cat, z mierzalnymi przyrostami wydajności (np. base64 szybsze od GNU).
Wybrane przykłady poleceń objętych przez rust-coreutils:
- ls,
- cp,
- mv,
- cat,
- base64.
Pokrycie funkcji GNU nie jest jeszcze pełne. Możliwe jest łatwe przełączanie implementacji poprzez pakiety coreutils-from-uutils i coreutils-from-gnu oraz mechanizm coreutils-from.
We wczesnych testach wykryto błąd w date, wpływający na unattended-upgrades; został szybko naprawiony. Aktualizacja rozwiązywała problem:
- aktualizacja indeksu pakietów –
sudo apt update; - instalacja aktualizacji –
sudo apt upgrade; - potwierdzenie naprawy – ponowne uruchomienie usług lub systemu w razie potrzeby.
To potwierdza sens wydań pośrednich jako poligonu przed LTS.
Zaktualizowane komponenty systemu i biblioteki
Poniżej zebrano kluczowe wersje komponentów w Ubuntu 25.10:
| Komponent | Wersja / zmiana |
|---|---|
| Jądro Linuksa | 6.17 |
| systemd | 257.9 |
| Mesa | 25.2.3 |
| PipeWire | 1.4.7 |
| BlueZ | 5.83 |
| GStreamer | 1.26.6 |
| Power Profiles Daemon | 0.30 |
| OpenSSL | 3.5.3 |
| APT | 3.1.6 (nowy solver zależności) |
| Środowisko graficzne | GNOME 49 |
Modernizacja środowiska graficznego i interfejsu użytkownika
Ubuntu 25.10 stawia na nowoczesny i spójny pulpit. System bazuje na GNOME 49, które łączy odświeżoną estetykę z praktycznymi usprawnieniami.
Integracja środowiska pulpitowego GNOME 49
Najważniejsze zmiany w GNOME 49:
- przeprojektowany ekran blokady z kontrolkami multimediów i podglądem utworu,
- suwaki jasności per‑monitor w Szybkich ustawieniach,
- spójne działanie obszarów roboczych na wielu ekranach i płynniejsze animacje powłoki,
- lepsza obsługa starszych ikon w zasobniku,
- nowe opcje w Ustawieniach (m.in. przycisk darowizny i przypomnienia).
Największą zmianą jest pełne przejście z X11 na Wayland jako jedyny protokół sesji. Wayland zapewnia lepsze bezpieczeństwo, nowoczesną obsługę sprzętu (HiDPI, multi‑monitor) i bardziej niezawodne wejście. Rezygnacja z utrzymania X11 redukuje dług techniczny, choć nieliczne aplikacje mogą wymagać obejść.
Przeglądarka obrazów Loupe i nowoczesne aplikacje wizualne
Domyślną przeglądarką obrazów jest Loupe (GNOME Core) zbudowana w Rust, GTK4 i libadwaita. Aplikacja korzysta z akceleracji GPU oraz sandboxowanego dekodowania przez Glycin.
Co wyróżnia Loupe:
- płynne przewijanie i powiększanie dzięki akceleracji GPU,
- bezpieczne, izolowane dekodowanie obrazów (Glycin),
- minimalistyczny interfejs z obsługą gestów,
- podstawowa edycja (kadrowanie, obrót, odbicie),
- spójność wizualna z systemowymi kolorami akcentów GNOME.
Emulator terminala Ptyxis
Ptyxis zastępuje GNOME Terminal i jest projektowany pod współczesne, kontenerowe przepływy pracy (Podman, Toolbox, Distrobox). Aplikacja w GTK4 wykorzystuje akcelerację GPU oraz bibliotekę VTE w interfejsie libadwaita.
Najważniejsze funkcje Ptyxis:
- przypinanie kart, zapisywanie sesji i zestawy,
- własne palety kolorów i profile z wejściem do kontenerów,
- śledzenie procesu pierwszego planu (np. sudo/SSH),
- przezroczystość tła i tryb osobnego procesu dla aplikacji tekstowych,
- izolacja kart w odrębnych cgroups,
- wbudowany inspektor terminala,
- nacisk na użyteczność (UX) przy zachowaniu wysokiej wydajności.
Ulepszenia dostępności
W duchu European Accessibility Act poprawiono dostępność kluczowych komponentów. Ekran logowania zyskał widoczne menu dostępności, by ułatwić natychmiastowy dostęp do technologii asystujących.
Zakres zmian obejmuje:
- lepszy tryb wysokiego kontrastu w App Center i Ustawieniach,
- usprawnioną nawigację klawiaturą,
- poprawki dla czytników ekranu.
Architektura bezpieczeństwa i ulepszenia kryptograficzne
Ubuntu 25.10 równolegle adresuje bezpieczeństwo pamięci (Rust) i wdraża nowoczesne mechanizmy: szyfrowanie dysku wspierane przez TPM, uwierzytelnianie czasu NTS oraz przygotowanie do kryptografii postkwantowej. To wyznacza kierunek dla Ubuntu 26.04 LTS i wzmacnia odporność na obecne oraz przyszłe zagrożenia.
Szyfrowanie całego dysku wspierane przez TPM
TPM stanowi fundament eksperymentalnego FDE w Ubuntu 25.10. Dysk da się odszyfrować tylko wtedy, gdy TPM potwierdzi oczekiwane pomiary w rejestrach PCR, co chroni przed uruchomieniem na innym sprzęcie lub po manipulacji firmwarem/jądrem.
Dodatkowo wprowadzono obsługę haseł, regenerację kluczy odzyskiwania i lepszą integrację z aktualizacjami firmware. Status funkcji pozostaje eksperymentalny – rekomendacje:
- wdrażaj wyłącznie po gruntownych testach na docelowym sprzęcie,
- pamiętaj o niekompatybilności m.in. z Absolute (d. Computrace),
- niektóre konfiguracje mogą wymagać modułów jądra niedostępnych w jądrze zabezpieczonym TPM.
Network Time Security i uwierzytelnione utrzymywanie czasu
Zegary systemowe są krytyczne dla kryptografii (certyfikaty, logi, koordynacja). Ubuntu 25.10 domyślnie włącza NTS w Chrony, zastępując systemd-timesyncd.
Mechanizm działania:
- klient zestawia połączenie TLS z serwerem NTS na porcie 4460/TCP,
- klucze są uzgadniane i używane do uwierzytelniania datagramów NTP na porcie 123/UDP,
- fałszywe pakiety są odrzucane, co podnosi bezpieczeństwo i dokładność.
Przygotowanie do kryptografii postkwantowej
OpenSSH 10.0 używa domyślnie hybrydowych algorytmów PQ do uzgadniania kluczy, zachowując kompatybilność w dół i usuwając wsparcie dla kluczy DSA. OpenSSL 3.5.3 dodaje nową rodzinę algorytmów:
- ML‑KEM,
- ML‑DSA,
- SLH‑DSA.
Wsparcie Intel TDX i confidential computing
Ubuntu 25.10 dostarcza natywne wsparcie Intel TDX do sprzętowo izolowanych maszyn wirtualnych dla confidential computing. Obsługa gospodarza (host) TDX w jądrze jest włączona domyślnie, co ułatwia wdrożenia m.in. bezpiecznych „data clean rooms” i poufnego wnioskowania modeli AI.
Narzędzia deweloperskie i aktualizacje ekosystemu oprogramowania
Celem Ubuntu 25.10 jest zapewnienie nowoczesnych, dobrze utrzymywanych toolchainów z najnowszymi funkcjami, optymalizacjami i zabezpieczeniami.
Następna generacja narzędzi językowych
Poniższa tabela prezentuje kluczowe wersje narzędzi i języków dostępnych w wydaniu:
| Narzędzie / język | Wersja |
|---|---|
| OpenJDK | 25 |
| Python | 3.14 RC3 |
| Go | 1.25 |
| GCC | 15 |
| Rust | 1.85 (opcja 1.88) |
| Zig | podglądowe buildy |
| .NET | 10 (preview) |
| PowerShell (snap) | wsparcie ARM64, ppc64el, s390x |
Aktualizacje repozytoriów i wersji aplikacji
W repozytoriach Ubuntu 25.10 znajdziesz szeroki zestaw nowych wersji. Wybrane pozycje:
- LibreOffice 25.8.1,
- Thunderbird 140 ESR (snap),
- GNOME Calendar 48.1,
- Audacity 3.7.5,
- GIMP 3.0.4,
- Blender 4.3.2,
- VLC 3.0.21,
- MPV 0.40,
- Celluloid 0.29,
- yt-dlp 2025.09.23,
- FFmpeg 7.1,
- Krita 5.2.13.
Menedżer pakietów APT i rozwiązywanie zależności
APT 3.1.6 wprowadza nowy solver zależności, przyspieszając i stabilizując rozwiązywanie złożonych grafów zależności podczas instalacji i aktualizacji pakietów.
Ekosystem aplikacji i domyślna konfiguracja
Poza głównymi komponentami Ubuntu 25.10 dostarcza nowoczesny, spójny zestaw aplikacji zgodnych z najlepszymi praktykami Linuksa. Staranna kuracja domyślnego oprogramowania wpływa na odbiór systemu jako świeżego i dobrze utrzymywanego.
Dodatkowe aktualizacje aplikacji
W repozytoriach dostępne są m.in. Calibre (e‑booki), QEMU (emulacja i wirtualizacja), Blender 4.3.2 (3D), Firefox 143 (przeglądarka Mozilla) oraz liczne narzędzia systemowe, multimedialne i deweloperskie.
Tapety i personalizacja wizualna
Ubuntu 25.10 wprowadza nowe tapety wyłonione w konkursie społeczności – od motywów maskotki po fotografię i grafikę cyfrową. To podkreśla partycypacyjny charakter projektu i daje świeże możliwości personalizacji pulpitu.
Warianty Ubuntu i środowiska pulpitu
Obok „waniliowego” Ubuntu projekt obejmuje oficjalne warianty z alternatywnymi środowiskami pulpitu. Każdy korzysta z ulepszeń Ubuntu 25.10 (m.in. jądro 6.17 i lepsza obsługa sprzętu).
Kubuntu i KDE Plasma
Kubuntu 25.10 przyjmuje Wayland jako domyślną sesję w nowych instalacjach, zgodnie z kierunkiem upstream KDE. Użytkownicy aktualizujący mogą pozostać przy X11.
Lekkie alternatywy
Lubuntu 25.10 i Xubuntu 25.10 pozostają lekkimi wyborami dla słabszego sprzętu i miłośników minimalizmu, koncentrując się na wydajności i efektywności.
Cykl wsparcia i ścieżki aktualizacji
Ubuntu 25.10 jako wydanie pośrednie otrzymuje 9 miesięcy wsparcia – do lipca 2026 r. Kolejnym kamieniem milowym będzie Ubuntu 26.04 LTS (kwiecień 2026) z wsparciem do kwietnia 2029 r.
Użytkownicy Ubuntu 25.04 mogą zaktualizować system graficznie (Software Updater) lub poleceniami. Sugerowana ścieżka:
- aktualizacja indeksu –
sudo apt update; - aktualizacja pakietów –
sudo apt upgrade; - aktualizacja wydania –
sudo do-release-upgrade.
Przed aktualizacją bezwzględnie wykonaj świeże kopie zapasowe.
Kontynuowane wsparcie dla poprzednich wydań
Ubuntu 24.04 LTS (Noble Numbat) ma wsparcie do kwietnia 2029 r. i pozostaje doskonałym wyborem do produkcji. Ubuntu 20.04 LTS znajduje się w rozszerzonym oknie bezpieczeństwa do maja 2025 r. – warto planowo migrować.
Uwagi dotyczące aktualizacji i znane problemy
Decyzja o aktualizacji do 25.10 powinna uwzględniać nowe funkcje oraz ryzyka przy dużych zmianach. Przejście na rust-coreutils przyniosło chwilowe komplikacje (błąd date) – usunięte, ale pokazujące, że zmiany w fundamentach wymagają weryfikacji.
Najważniejsze kwestie, o których warto pamiętać:
- pełna rezygnacja z X11 na rzecz Waylanda może powodować jednostkowe problemy ze starszymi aplikacjami i nietypowym sprzętem,
- większość użytkowników odczuje lepszą stabilność, obsługę wielu monitorów i wyższe bezpieczeństwo,
- TPM‑FDE ma status eksperymentalny – wdrażaj dopiero po testach na własnym sprzęcie.